Marshall Rosenberg- de grondlegger van geweldloze, of verbindende communicatie – gebruikt de term levensvervreemdende communicatie om communicatie aan te duiden die bijdraagt aan gewelddadig gedrag naar onszelf of anderen. Iets anders gezegd: communicatie die ons ervan weerhoudt met mededogen naar onszelf of anderen te kijken. Levensvervreemdende taal zorgt er ook voor dat we weinig keuzevrijheid ervaren. Hij onderscheidt een aantal vormen: moralistische oordelen, vergelijkingen maken en verantwoordelijkheid ontkennen. Deze vormen van communicatie zorgen er voor dat we niet verder kunnen kijken dan goed en fout, oordelen en hokjes. Het zorgt er voor dat we afgesneden raken van mensen met andere ideeën dan de onze en ook met onszelf.
Moralistische oordelen en vergelijkingen
Moralistische oordelen zijn uitspraken die impliceren dat anderen slecht zijn of verkeerd handelen als zij zich niet aan jouw waarden conformeren. Dat gebeurt de laatste tijd regelmatig rond onderwerpen als de omgang met het coronavirus of problemen rond het klimaat. Mensen die een andere mening dan de, in bepaalde groepen, gewenste mening ventileren, worden dan als virus-wappies, makke schapen of klimaatontkenners aangeduid.
Een vergelijking is een uiting van goed-fout: Jij bent sneller dan ik. Ik heb een grotere auto dan jij. Het zal een waarheid bevatten, maar wat brengt het uiten een vergelijking je eigenlijk? Meestal voel je je of beter of slechter na het uitspreken van een vergelijking. Je ziet goed-fout/ winnaars-verliezers. Dit beeld schept afstand tussen mensen. En verminderd gelijkwaardigheid.
Het mag duidelijk zijn dat moralistische oordelen en vergelijkingen een open gesprek in de weg zitten. Er is al een oordeel geveld, het kan zinloos voelen dan nog een gesprek te starten.
Het helpt ook niet dat wanneer we iemand in een, voor ons negatief gelabeld hokje hebben geplaatst, we bijna als vanzelf voorbeelden vinden van ideeën die we ook niet delen met die persoon. Waardoor we nog meer afstand creëren. Al onze oordelen en vergelijkingen zijn eigenlijk vermomde behoeften en waarden van onszelf. Het kan interessant zijn daarbij stil te staan en deze voor jezelf te onderzoeken.
Verantwoordelijkheid ontkennen
Wanneer we iets doen omdat het moet creëren we weliswaar geen afstand tussen onszelf en anderen, maar creëren we een afstand tot onszelf. We doen afstand van wat we zelf belangrijk vinden en graag zouden doen. We geven onze verantwoordelijkheid uit handen, misschien zelfs wel ten koste van onszelf. Omdat het me gevraagd werd (en ik geen nee wil zeggen). Omdat het hoort bij mijn taak als functionaris (ook al vind ik de regel belachelijk). Wanneer we dingen doen om een reden die we buiten onszelf plaatsen, zetten we onszelf buitenspel.
Maar ook hier geldt weer dat als je erbij stil staat, je achter kunt komen welke waarden en behoeften er voor zorgen dat je geen nee wilt zeggen. Of waarom je het uitvoeren van je taak als functionaris toch doet. Er is iets dat maakt dat je de rol van functionaris met bijbehorende regels nog steeds uitvoert. Bijvoorbeeld omdat je geld om te leven en dus salaris nodig hebt. Dan kun je zeggen: Ik voer deze regel uit, omdat het bij mijn taak als functionaris hoort, en ik het salaris nodig heb en deze baan wil houden. Misschien komt er een punt dat je het salaris en de baan niet meer zaligmakend vind en dat een andere behoefte of waarde de overhand krijgt. Bijvoorbeeld als je de regel die je moet uitvoeren gaat zien als iets wat niet integer is. Dat is prima. Er is niets in beton gegoten, alles kan veranderen. Het belang van weten wat voor jou belangrijk is en daar verantwoordelijkheid voor nemen is wat ik hier wilde onderstrepen.
Heb jij ook weleens de neiging om je verantwoordelijkheid te ontkennen?
Misschien vind je dit ook interessant: Een oordeel heeft een voordeel